‘Ik had geen idee wat er met de verdwenen Joden gebeurde’

Opgroeien onder het regime van Adolf Hitler. 

ZWOLLE – Stel je voor: je bent drie jaar oud en het land waar je in woont verandert in een dictatuur. Er is geen tv en er zijn geen sociale media. Sterker nog, je had thuis geen eigen telefoon. Alles wat naar buiten komt gaat via deze dictator en hij wil alleen het nieuws waarin hij goed in naar voren komt laten zien. Je kan niks kritisch over hem zeggen, want veel mensen zijn er blij mee dat hij eindelijk het land verbetert. Iedereen is alleen wel bang om tegen hem in te gaan, hierdoor kunnen jij en je hele familie worden opgepakt. Dit was hoe de jeugd van mijn oma was. Mijn oma heeft tot haar zestiende onder het regime van Adolf Hitler geleefd. Eigenlijk als een hele gewone burger. 

Anne Frank huis 

Mijn oma is inmiddels 91 jaar oud, maar de oorlog en het leven onder het regime van Hitler is voor haar een tijd die ze nooit meer vergeet. Toen ik nog kleiner was, ben ik met mijn oma en mijn ouders naar het Anne Frank huis geweest. Hier was er een fragment te beluisteren waar Hitler wat in zei. Ik weet nog zo goed dat mijn oma een beetje gespannen keek en tegen m’n moeder zei: ‘Er lopen nog steeds rillingen over mijn rug als ik zijn stem hoor.’ De oorlog was toen al 66 jaar geleden afgelopen.  

Leven in een oorlog 

Tijdens de oorlog woonde mijn oma in een gebied dat tegenwoordig Polen is. Ze ging daar gewoon naar school en maakte vriendinnen. Ze leefde daar een standaard leven. Er zaten twee Joodse meisjes bij haar in die klas en rond 1942-1943 verdwenen die opeens samen met een juf. Als ze dan vroegen waar die persoon heen was werd er kortaf geantwoord: ‘die is vanaf nu weg.’ Meer lieten de mensen er niet over los. Kinderen kregen ook aangeleerd om vooral geen vragen te stellen als personen ineens verdwenen. Dit werd niet op prijs gesteld en was onbeleefd. 

Haar ouders wilden ook zo min mogelijk praten met haar over de situatie in Duitsland. Ze waren zeker geen Nazi’s, maar vonden de weeropstanding van Duitsland wel beter. Zo had Hitler wel gezorgd voor veel banen en minder werkeloosheid.  

Zomerkamp 

Toen mijn oma een jaar of tien was ging ze op zomerkamp. Als kind was dit een onwijs leuke ervaring. Je ging als een soort van scouting in het bos spelletjes doen, zingen en rond het kampvuur zitten. Ze moesten ook als jonge kinderen leren marcheren. Toentertijd dacht mijn oma hier natuurlijk niet bij na. ‘Na de oorlog heb ik gehoord dat we tijdens dat kamp onwijs goed in de gaten werden gehouden. We mochten zeker niet afwijken met ons gedrag’ vertelde oma. ‘Het enthousiasme van de kinderen werd ook zeker gebruikt om hen in de goede richting te sturen.’  

Vluchten 

Aan het einde van de oorlog rukten de Russen in het oosten steeds meer op. Het front van de Duitsers trok zich steeds meer terug. Daarom had de moeder van mijn oma besloten om weg te gaan. Naar het westen. Dit ging heel langzaam, want iedereen wilde naar het westen. Het vluchten ging te langzaam en uiteindelijk werden ze overrompeld door de Russen.  

‘Ik stond op het perron en moest vechten om mijn koffer te behouden. Alles werd van ons afgepakt door Poolse soldaten. Uiteindelijk die koffer ook’ herinnert mijn oma zich.  Doordat een onbekende vrouw mijn oma beschuldigde van diefstal werd mijn oma extra streng gecheckt. De Poolse soldaten die de checks deden bij de treinen kwamen erachter dat mijn oma sierraden in haar koffer had. Dit mocht absoluut niet mee dus daarom namen ze de hele koffer in beslag. In de koffer zaten allemaal spullen uit haar jeugd zoals foto’s, knuffels, kleding en de sierraden die ze ooit van haar eigen oma had gekregen. 

‘Als ze eenmaal gedronken hadden werden ze beesten en moesten de vrouwen zich verstoppen.’ Toen de Russen hen eenmaal hadden ingehaald tijdens het vluchten was het altijd oppassen geblazen. Zodra je ook maar even wat deed dat hen niet aanstond werd je gestraft of nog erger. Overdag waren ze redelijk netjes, deze mannen. Zeker de soldaten met een hogere functie. Pas in de avond als ze wat gedronken hadden werden ze gevaarlijk. Ze vielen huizen binnen en verkrachtten vrouwen. Mijn oma is gelukkig nooit verkracht.  

Na de oorlog 

Toen mijn oma na de oorlog hoorde wat Duitsland eigenlijk allemaal had aangericht was ze geschokt. ‘Ik had geen idee wat er met de verdwenen Joden gebeurde. Dit is nooit iemand verteld.’ Door de vlucht zat mijn oma na de oorlog in West-Duitsland. Hier ging ze een jaar werken op een boerderij als een soort stage. Daarna is ze naar school gegaan en heeft ze ‘Abitur’ gedaan. ‘Abitur’ is te vergelijken met VWO. Na het VWO ging ze studeren in Heidelberg en via een christelijke studentenvereniging heeft ze mijn opa leren kennen. Eind jaren 50 verhuisden ze samen voor 10 jaar naar Brazilië waar ze haar vier kinderen heeft gekregen.   

Documentaire 

Als de coronamaatregelen minder streng zijn kan ik weer op bezoek bij mijn oma. Hier ga ik dan een interview met haar afnemen en het in een vorm van een documentaire op de site plaatsen. Dus als je geïnteresseerd bent in dit verhaal en meer wilt weten. Dan heb ik maar een ding te zeggen voor je: stay tuned!