Waar ligt de grens van de spotprent?

ZWOLLE – Op maandag 19 april verscheen er een tekening van Maurice de hond in de Volkskrant. In de tekening werd hij afgebeeld als een marionettenspeler, die achter de schermen de media beïnvloedt. Het internet sprong hier vrijwel meteen op. Want ja, dit kan toch gewoon niet? Vandaag de dag mag je als cartoonist aardig ver gaan. Maar waar ligt – volgens verschillende cartoonisten – nou eigenlijk de grens?

Beeld: Marc-Jan Janssen

Wat is het doel van een spotprent?

Marc-Jan Janssen: “Mensen praten minder met elkaar. Soms kan een cartoon daar heel goed bij helpen, ze kunnen een discussie voorleggen die anders niet gehouden zou worden, en soms moet een cartoon harder aankomen om dat te doen. Wat ik wel eens doe als ik twijfel of ik een tekening kan plaatsen, is dat ik het aan de mensen in mijn omgeving laat zien. Dat varieert van mijn vrouw en kinderen tot mijn collega’s, maar dat doe ik zelden. Meestal neem ik de vrijheid om te tekenen wat ik wil. Als je bewust een stijlfiguur gaat gebruiken, dan moet je daar goed over nadenken. Als je je eigen stijl hebt dan ga je die niet bij een bepaald onderwerp zomaar veranderen, maar als je bewust een andere stijl of een ander figuur gebruikt moet je daarover nadenken. Dan is het de vraag of de tekenaar dit bewust heeft getekend. Als het antwoord daarop ja is dan is dat heel jammer. Dan had hij iets gedaan wat op een andere manier gemaakt had kunnen worden.”

Heeft u ooit zelf kritiek gekregen op uw tekeningen?

Maarten Wolterink: “Je probeert iets wel bewust scherp neer te zetten, of een organisatie aan te pakken en ze een verantwoordelijkheidsgevoel te geven. Als je het over een individu hebt, dan kan dat wel eens te ver gaan. Je weet bijvoorbeeld niet wat iemands gezinssituatie is of hoe moeilijk ze het al hebben. Ik zet al mijn tekeningen op sociale media dus dan zijn er sowieso veel mensen die zeggen ‘dat kan je niet doen’. Ik zit niet met hoofredacteurs of redacties die moeilijk doen. Mijn tekeningen verkoop ik gewoon en daarna is het gedaan. Maar natuurlijk luister je naar kritiek. Ik probeer me te verdiepen in een zaak en het komt weleens voor dat ik dat te snel of te licht heb gedaan. Je werkt als tekenaar gewoon met associaties. Alle tekenaars doen dat. Ze halen beelden uit hun jeugd, de geschiedenis, wat ze op school hebben geleerd, alles. Daar maak je dan gebruik van om een karikatuur te tekenen van een huidige situatie. Soms haal je dan situaties aan die voor anderen pijnlijk waren. Daar moet je wel mee oppassen. Het is wel zo dat zo’n poppenspeler gewoon een gereedschap is. Je gebruikt dingen om iets uit te beelden en dit mag dus niet want het wordt geassocieerd met een gebeurtenis. Maar dat geldt voor alles. Er zijn al honderden jaren tekenaars bezig met spreekwoorden of uitdrukkingen, die kan je dan allemaal wel schrappen.”

Wanneer gaat een tekening te ver?

Emanuele Del Rosso: “Dat is een moeilijke vraag, het heeft namelijk veel te maken met ervaring, maar in het algemeen wil je geen stereotypes gebruiken die mensen anders kunnen opvatten dan wat je bedoelt. Niet omdat het stereotype misschien fout is, maar omdat het punt is dat mensen je tekening begrijpen. Als mensen het niet begrijpen omdat ze het anders opvatten, dan is dat jouw schuld. Ik heb al eerder tekeningen met eenzelfde metafoor gezien, uit de tijd dat Joden juist werden vervolgd. Daarom was het ook geen idee om die tekening te gebruiken, maar ik zou het ook niet censureren. Dat is namelijk te definitief, als je het verwijderd geef je er nog steeds een mening over.”